Жендэрт суурилсан хүчирхийлэлтэй тэмцэх 16 хоногийн аяны талаарх мэдээлэл

Жендэрт суурилсан хүчирхийлэлтэй тэмцэх 16 хоногийн аян нь жил бүрийн 11 сарын 25-аас буюу Охид, эмэгтэйчүүдийн эсрэг хүчирхийллийг устгах олон улсын өдрөөс эхлэн Олон улсын Хүний эрхийн өдөр болох 12 сарын 10-ны өдрийг хүртэл үргэлжилдэг.

Энэ аянд өнөөдрийн байдлаар олон улсын хэмжээнд 170 гаруй улс орны олон зуун  мянган байгууллага, хувь хүмүүс нэгдэж, хүний эрхийг ноцтой зөрчиж, ялгаварлан гадуурхалтыг үүсгэж байдаг уг  үзэгдлийн эсрэг дуу хоолойгоо нэгэн зэрэг илэрхийлдгээрээ онцлогтой. 16 хоногийн аяны хүрээнд дараах тэмдэглэлт өдрүүд тохиодог байна.

- 11 сарын 25 - Эмэгтэйчүүдийн эсрэг хүчирхийллийг устгах олон улсын өдөр
- 11 сарын 29 - Олон улсын хүний эрхийн төлөө тэмцэгч эмэгтэйчүүдийн өдөр
- 12 сарын 1 - ДОХ-ын эсрэг өдөр
- 12 сарын 2 - Боолчлолыг таслан зогсоох Олон улсын өдөр
- 12 сарын 3 - Олон улсын хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн эрхийг хамгаалах өдөр
- 12 сарын 05 - Олон улсын сайн дурынхны өдөр
- 12 сарын 10 - Олон улсын хүний эрхийн өдөр

Үүсэл

1960 оны 11 сарын 25-нд Доминикан улсад хүний эрхийн төлөө тэмцэгч, нийгмийн зvтгэлтэн 3 эмэгтэйн амь насыг хөлсний алуурчнаар хөнөөлгөж, автомашины осол хэмээн мэдээлсэн байна. Хvний эрхийг ноцтой зөрчсөн энэ бусармаг явдлыг жигшин зэвvvцсэн олон нийтийн хөдөлгөөн тус улсад өрнөж, жил бvрийн 11 сарын 25-ны өдрийг Эмэгтэйчvvд, охидыг хvчирхийлэх явдалтай тэмцэх олон улсын өдөр болгох санаачлагыг анх дэвшvvлж байжээ.

Үүнээс хойш 20 жилийн дараа 1981 онд Латин Америк, Карибын тэнгисийн орнуудын эмэгтэйчvvдийн хөдөлгөөний бага хурал Колумбад болж, дээрх санаачлагыг дэмжсэн шийдвэр гаргаж, дэлхийн олон оронд 11 сарын 25-ны өдрийг Охид, эмэгтэйчvvдийн эсрэг хvчирхийллийг эсэргvvцэх өдөр болгон тэмдэглэж ирсэн юм. 

10 жилийн дараа буюу 1991 онд Эмэгтэйчvvдийн Глобал манлайлал хvрээлэнгээс зөвхөн 11 сарын 25-ны өдрөөр хязгаарлахгvйгээр “Олон улсын хvний эрхийн өдөр” болох 12 сарын 10-ныг угтаж, 11 сарын 25-наас 12 сарын 10- ны өдөр хvртэл 16 хоногийн аяныг жил бvр явуулж байх санаачилга гарган уг ажлыг олон улсын хэмжээнд зохион байгуулах болсон байна.
 

Энэ үйл явдлаас хойш 8 жилийн дараа 1999 онд НVБ-ын Ерөнхий Ассамблейн тогтоолоор энэхvv аяныг олон улсын хэмжээнд жил бvр дээрх хугацаанд зохион байгуулахаар батламжлан уриалсан юм. Одоо энэхvv аяныг дэлхийн 170 гаруй орон, 2000 гаруй байгууллага ижижл цаг хугацаанд, нэгдмэл зорилго, нийтлэг уриан дор нэгэн зэрэг зохион байгуулж байна. 

Жендерт суурилсан хүчирхийлэл гэж юу вэ?

Энэ нь эцгийн эрхэт ёсонд суурилсан үндэс угсаа, анги  давхарга, нас, хүйс, нийгмийн  гарал  үүслээр ялгаварлан гадуурхдаг тогтолцоо  буюу дарамтлал, дарангуйллын хэрэгсэл юм. Жендэрт суурилсан хүчирхийлэл нь Монголын нийгэмд хамгийн түгээмэл оршиж, өдөр тутам үйлдэгдэж давтагдан даамжирсаар байдаг хэрнээ хамгийн бага мэдээлэгддэг гэмт хэрэг юм.

16 хоногийн аян Монголд

Манай улс 1997 оноос эхлэн дэлхий нийтийн энэ хөдөлгөөнд нэгдсэн бөгөөд өнөөг хүртэл нийгэмд  гэр бүлийн хүчирхийлэл бэлгийн хүчирхийлэл, хүн худалдаалах гэмт хэрэг, ажлын байран дахь  бэлгийн дарамт зэрэг жендерт суурилсан хүчирхийллийн төрөл түгээмэл үйлдэгдсээр байна.  Хүчирхийлэлд өртсөн хохирогчид  хуулийн  хамгаалалтыг хүртэж  чадахгүй  хохирсоор байна. 2014 оны аяны хүрээнд "Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль"-ийн төслийг УИХ-аар батлуулах нөлөөллийн ажлын хүрээнд аяны оролцогч 25 ТББ-ууд тус тусдаа ажиллаж байна. 

Тоо баримт:

·  Монгол улсын хэмжээнд 2008-2012 оны эхний 7 сарын байдлаар 1589 хүн гэр бүлийн хүчирхийллийн улмаас гэмт хэргийн хохирогч болжээ. Үүнээс 61 хүн амь насаа алдаж, 7 хүн амиа хорлоход хүрч 1092 хүн гэмтэл авч, 53 хүн бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн байна.

·    Хүчирхийллийн улмаас үүссэн дээрх гэмт хэргүүд буурахгүй байгаа нь нэг талаас Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль, Хүн худалдаалах гэмт хэрэгтэй тэмцэх хууль болон бусад холбогдох хуулиудад хохирогчийн аюулгүй байдлыг хамгаалах механизм, оновчтой зохицуулалт байхгүйтэй холбоотой.  Нөгөө талаас бид нийгэм, хамт олноороо хүчирхийллийн энэ үйлдлийг буруутгахгүй, харин ч өөгшүүлэн дуугүй байсаар байна.  

Тиймээс бидэнд: 

Хүчирхийллийг байдаг л зүйл гэж үздэг хандлагыг өөрчилж “хэзээ ч байх ёсгүй тэвчиж үл болох, яг одоо таслан зогсоох дахин давтагдахаас урьдчлан сэргийлэх зүйл” болгон хувиргах боломж бидэнд байна.

Хэн нэгнийг дарамталж, доромжлох боломжийг олгодог эрх мэдлийн тэгш бус байдал, түүнийг дэмжсэн нийгмийн хэм хэмжээг бид хамтдаа өөрчилж чадна. Жендэрт суурилсан хүчирхийллийг зогсооход хүн бүрийн санаачилга, оролцоо, дэмжлэг хамгийн чухал юм. Хүн бүр “надад хамаагүй” гэж чимээгүй өнгөрөх хандлагаасаа татгалзаж, ядаж нэг алхам хийснээр та бусдын амь нас, эрүүл мэндийг хамгаалахад үнэтэй хувь нэмэр оруулж чадна.  

Та:

• Хөрш, найз, таньдаг хэн нэгэн тань  хүчирхийлэлд өртөж байвал холбогдох байгууллагуудад нь цаг алдахгүй мэдээлээрэй.

• Хүчирхийллийн хохирогчдод туслалцаа үзүүлдэг байгууллагуудад мэдлэг, ур чадвар, цаг зав, хөрөнгө хандивлах зэрэг төрөл бүрийн  арга, хэлбэрээр дэмжлэг үзүүлээрэй.

• Бидний амьдралын нэг хэсэг болтлоо шингэн нэвчсэн хэрнээ далд байдаг энэ асуудлыг ил гаргасан мэдээ, сурвалжлага, нийтлэл бичиж, олон нийт, шийдвэр гаргагчдын анхааралд хүргээрэй.  

• Та   үүнээс гадна хохирогчийн эрх, нэр төрийг хөндөхгүй, нууцлалыг хангасан ямар ч үйл ажиллагааг санаачлан хийж болно.

Дэлгэрэнгүй мэдээлэл авахыг хүсвэл:

https://www.facebook.com/pages/16хоногийнаянМонголд

www.16daysmongolia.org  гэсэн хаягуудад зочлоорой.

Мөн Хүчирхийллийн эсрэг Үндэсний төвийн 70119941 утсанд хандаарай.

"Зохиомжийн хичээл"-ийн цочирдол

Хүчирхийлэл, доромжлол, гэмт хэрэг дунд амьдрал нь өнгөрөх өсвөр насны хүү Асланы ер бусын ертөнц. Гүрвэл, жоом дээр туршилт хийж, гэртээ гар буу зохион бүтээж, хайртай охиндоо сэтгэлээ илчлэх гэсэн нууцхан оролдлогууд. Түүний дотоод ертөнц шударга, чанга хатуу, гэхдээ зөрчилтэй. Учир нь энд "эрчүүдийн дүрэм" мөрдөгдөж байгаа. Хов зөөж болохгүй, хэн хүчтэй нь атаман болно, дүү нар нь яаж олох нь хамаагүй шоронд байгаа ах нартаа туслах мөнгө олж өгөх ёстой, атаманыг үг хууль... 

Харин Асланд энэ бүхэн ямар ч утгагүй. Тэр "төгс төгөлдөрт тэмүүлэгч". Биеэ цэвэр байлгахын тулд өдөрт хэд хэд усанд орно, гараа байнга угаана, нэг хувцасыг нэг л удаа өмсөнө, юм бүхнээс утга учрыг зохилдлогоог олохыг хичээнэ. Хөдөөгийн алслагдсан тосгонд энэ бол бүтэшгүй. Гэхдээ тэр чадаж байгаа.

Тэр төгс аллага төлөвлөсөн. Харин үүнийг хийхийн тулд тэвчээртэй хүлээх хэрэгтэй. Болатын цогцос олдсон ч хэн түүнийг хороосон нь тодорхой бус. Асланыг гэж мөрдөгчид гадарлаж байсан ч баримт олдсонгүй. Бас яаж эрүүдсэн тэр хэргээ хүлээсэнгүй. Нэгэнт авилгад идэгдсэн, өөрсдөө алдаа гаргаж сэжигтний амийг хлхироосон болохоор өөрсдийгөө буруутгахыг хүссэнгүй. Аслан суллагдав. Харин түүний болон найзынх нь мөрөөдөл болсон Happylon диваажин байсангүй. Тэр цөхөрч жинхэнэ диваажинд өөрөө хүрч очив.

Анх удаа Берлиний кино наадмаас Казакстаны кино шагнал авсан нь энэхүү  "Зохиомжийн хичээл" гэнэ. Монголтой адилхан посткоммунист, дээр нь сургууль дээрх хөвгүүдийн хоорондын bully их, "жинхэнэ эр хүн" гэх хайрцганд автсан нийгмийг хөнгөн хирнээ цочирдом харуулсан кино байлаа. Хамгийн сонирхолтой нь Асланы дурласан охин шашнаа, үзэл бодлоо хамгаалж "хашигдсан ертөнцөд" өөрийнхөөрөө байх гэж оролдож байгаа хэсэг нь гайхалтай.

Жендэрийн хэвшмэл үзэл эмэгтэйчүүдийн оршихуйд нөлөөлөх нь

Нэгдүгээр хэсэг

Хүн төрөлхтөн хүрэл зэвсгийн үеэс эхлэн өмчийн эзэн болсон эрчүүд биологи болон үржихүйн онцгой үүргээрээ эрчүүдээс ялгаатай байдаг эмэгтэйчүүдийн “эзэн” нь болсон гэгддэг. Эцгийн эрхт ёс эхийн эрхийг халж өмчийг эцгээс хүүд өв залгамжлуулах болсон бөгөөд хувийн өмчид суурилсан патриархи гэр бүл үүссэнээр эрэгтэйчүүдийн ноёлох байдал өсч, эмэгтэйчүүдийн дагалдах шинж нь эмэгтэй хүнийг “дарлагдсан” байдал руу түлхсэн. Патриархат буюу эцгийн эрхт ёсны нийгмийн үндсэн институт нь гэр бүл. Тиймээс гэр бүл нь эцгийн эрхт ёсны суурь хэсэг, үндсэн хэрэгсэл болохын хирээр эрчүүд өрхийн тэргүүн байж, өмчлөх, өв залгамжлах зэрэг эрх нь дан тэдэнд л байдаг. Энэ нь хүний тусгаар бие даасан байдлаа бодитоор хэрэгжүүлэхэд эрмэлзэгч ухамсрын түрэмгийлэгч, эзэрхийлэгч шинж чанарын үр дагавар юм. Хэрэв хүний ухамсар анхнаасаа хоёрдахь болон дагалдах гэсэн шинжийг агуулаагүй байсан бол, өөрийгөө “бусад”-аас дээгүүр мэтээр үздэг дарангуй хүсэл, тэмүүлэл байгаагүйсэн бол хүрэл зэвсэг үүссэн нь эмэгтэйчүүдэд тийм ч халтай тусахгүй байхсан. Харамсалтай нь хүн бол трансцендэнт байдлаараа дээгүүр санаатай оршихуй учраас хөдөлмөрийн шинэ зэвсэг бий болох, хөдөлмөрийн хуваарьт өөрчлөлт гарах үеээс өөрөөсөө сул доройг нь захирах, өмчлөх гэсэн хүсэл нь эмэгтэйчүүдийг дарангуйлах явдлыг үүсгэжээ.

Оршихуйгаар нь эмэгтэй хүнийг эртний Грекийн философич Аристотель ердөө л матери гээд, харин “төрж буй бүхэнд байдаг хөдөлгөөний зарчим бол илүү дээр, тэнгэрлэг эр зарчим” гэсэн байдаг. Эндээс л эрэгтэй хүн дээд, тэнгэрлэг, эхлэл харин эмэгтэй хүн хоёрдогч, дагалдагч, гүйцэтгэгч, сул дорой нэгэн болж оршихуйгаа тодорхойлж ирсэн юм. Симона Де Боваур бичихдээ: “Эмэгтэй хүн өөрийгөө эрэгтэй хүнтэй харьцуулан тодорхойлохоос бус эр хүн өөрийгөө эмэгтэй хүнтэй харьцуулан тодорхойлдоггүй. Эмэгтэй хүн бол чухал зүйлтэй харьцуулахад чухал биш амьтан. Эрэгтэй хүн бол Субьект, Үнэмлэхүй зүйл, харин эмэгтэй хүн бол Нөгөөх л ажээ.” Түүнийхээр "нөгөөх" бол бусдын хувьд Обьект болоод зогсохгүй тэдний юу хүссэнээр харагдах, байх тэр л үүргийг гүйцэтгэгч нь болж байдаг. Нутгийн уугуул иргэдийн хувьд шилжин суурьшигчид, цагаачид, дүрвэгсэд гадны хэн нэгэн байдаг. Исламын шашинтангуудын хувьд өөр шүтлэгтэнгүүд бүгд бусад, харь байдаг. Эрэгтэй хүн өөрийгөө эхлэл, эрх чөлөөтэй субьект гэж үзсэн цагаас Нөгөөх буюу нөгөө хүйс нь бол эмэгтэй оршихуй гэсэн санаа гарч ирж байна. Энэ мөчөөс эхлэн Нөгөөхтэй харьцах харьцаа нь эмэгтэйчүүдэд, эрэгтэйчүүдэд ч дараа, зовлон болж Нөгөөхийн оршихуй нь өөртөө болон өрөөлд аюул заналыг агуулах болжээ. Пифагор: “Эмх цэгц, гэрэл гэгээг бүтээдэг сайн эхлэл эрэгтэйд, эмх замбараагүй байдал, харанхуй, муу муухайг бүтээдэг муу эхлэл нь эмэгтэйд бий” гэжээ. Тиймээс энэхүү “муу эхлэл” болсон эмэгтэйчүүдийн эсрэг “дайн” эхэлсэн мэт. Эмэгтэй хүн бол өмч. Бие биендээ бэлэглэж, зарж болдог эд бараа. Тэр охин байхдаа эцгийнхээ, дараа нь нөхрийнхөө, нөхрийнхөө дараа хүүгийнхээ өмч нь болдог. Нөгөө талаар тэр нөхөр нь нас барсан тохиолдолд Монголын уламжлалд “асрахуй ёс” хэмээн нэрлэгдсэн нөхрийнхөө талын садангийн “ивээл”-д ордог байсан, нөхөр нас барсан тохиолдолд эхнэрийг нь хамт оршуулдаг гэх мэтчилэн эмэгтэй хүнийг эд бараа мэтээр үздэг соёл олон улс оронд түхэндээ байсан. Хамгийн сүүлийн үеийн жишээ гэвэл африкийн зарим орны соёл дахь “эм бэлэг эрхтнийг зэрэмдэглэх” ёс юм. Энэ нь эмэгтэй хүн бол нөхөн үржихүйн үүрэг гүйцэтгэж байдаг өмч бөгөөд эрэгтэйд үйлчлэх, тэдний эрх ашгийн төлөөх бүхий л зүйлийг үг дуугүй биелүүлэх ёстой “хэрэгсэл” мэтээр үзэж байгаагийн илрэл юм. Үүнийг Америкийн хүн судлаач Линда Стоун “хүйсийн ялгаа гэдэг бол зөвхөн эрэгтэй эмэгтэй гэсэн биологийн асуудал төдий бус олон нийгэм, соёлд ондоо ондоогоор төсөөлөгддөг нийгэм, соёлын асуудал ч мөн юм” хэмээн үзсэн байна. Түүний үзсэнээр хүйсийн ялгаатай байдал нийгмийн амьдралд нөлөөлж байгаа нь зөвхөн нийгмийн асуудал болохоос биш биологийн үүднээс тайлбарлах боломжгүй юм хэмээн үзсэн байна. Үүнийг соёлын хүн судлаач Барбара Миллер тодорхойлохдоо: “эмэгтэй хүн хүүхэд олдог, тээдэг, гаргадаг гэдэг бол хүүхдийг гарсны дараа заавал эмэгтэй хүн л түүнийг өсгөж, халамжилж гэр зуур байж, нийгэм, эдийн засаг, улс төр, олон нийтээс тусгаарлагдаж байх ёстой гэсэн үг байж таарахгүй. Эмэгтэй хүний эрэгтэй хүнд захирагдах явдал бол биологийн үндэслэлтэй байгальлаг зүйл биш харин эрэгтэйчүүдийн эмэгтэйчүүдэд тулгадаг нийгмийн зан суртахуун юм” хэмээн үзжээ. Белгийн феминист философич Люси Иригари “нийгэм, соёл, түүхийн бүхий л явцад бодит байдал дээр эрэгтэйлэг байдал бол тодорхой зүйл, харин эмэгтэйлэг байдал нь тодорхой бус зүйл байсан” хэмээсэн нь эрэгтэй, эмэгтэй хүний оршихуйг дээрх хоёр ойлголтоор авч үзэх болсныг харуулж байна. Феминизмийн явцад эрэгтэй эмэгтэй хүнийг авч үзэхдээ эрэгтэй хүн бол субьект, харин эмэгтэй хүн бол обьект хэмээн үзэж байсныг Боваур эрэгтэй хүн бол доминант, эмэгтэй хүн бол имманент шинжтэй хэмээн тайлбарласан билээ.

Харин орчин үеийн жендэр судлал нь энэ хоёр хүйсийн жендэрийг судлахдаа эрэгтэйлэг байдал буюу эр жендэрийн хэм хэмжээ, дүр (masculinity), эмэгтэйлэг байдал буюу эм жендэрийн хэм хэмжээ, дүр (feminity) гэсэн хоёр ойлголтыг тайлбарлахад чиглэж байна. Учир нь эцгийн эрхт ёсны нийгэмд эрэгтэй, эмэгтэй хүний оршихуйг нь эрэгтэйлэг байдал эмэгтэйлэг байдлаар нь тодорхойлож байна. Эндээс хүний биологийн хүйсэнд нь суурилсан “жендэрийн хэвшмэл үзэл” бий болж, тэр нь хүн өөрийгөө илэрхийлэх, үнэлэх үнэлэмжинд буюу цаашлаад оршихуйд нь ихээр нөлөөлж байгаа юм. Жендэрийн тэгш эрх хангагдсан, хүчирхийллээс ангид, шударга нийгмийг бүтээхэд эцгийн эрхт ёсны жендэрийн тогтолцооны хоёр гол механизм болох эмэгтэйлэг байдал эрэгтэйлэг байдал хоёуланг нь хувьсган өөрчлөх шаардлагатай байна.

(Энэхүү өгүүлэл бүрэн эхээрээ "Философи шашин судлал" сэтгүүлийн 2012 оны I улирлын дугаарт нийтлэгдсэн болно.)